Ο μύθος της "γνήσιας ελληνικότητας" των Ποντίων

Του Νάσου Θεοδωρίδη

Οι αυτοαποκαλούμενοι Πόντιοι είναι το εκχριστιανισμένο σκέλος της παρακαυκάσιας ιθαγενούς φυλής των Μουσουλμάνων Λαζών που αποπέμφθηκε στην Ελλάδα το 1923 βάσει της συνθήκης Λωζάνης.

Το δεύτερο και πλειοψηφόν σκέλος των Λαζών παρέμεινε στο Λαζιστάν (Πόντος) επειδή ασπάζεται το Μουσουλμανικό Θρήσκευμα. Στις αρχές του 20^ου αι. στα τρία Οθωμανικά βιλαέτια της περιοχής που αποκαλείται Πόντος, οι Ελληνίζοντες χριστιανοί αποτελούσαν μόλις το 20% του πληθυσμού. Περίπου 150.000 εξοστρακίσθηκαν στην Ελλάδα. Λαζιστάν (Lazistan, Lazona) ήταν η Οθωμανική ονομασία για την διοικητική επαρχία (sancak) του βιλαετίου Τραπεζούντας η οποία κατοικείτο από γηγενείς Λαζούς που μιλούσαν την Λαζική γλώσσα.

Συνεχής ιστορική αναφορά των Βυζαντινών χρονικογράφων  στους αυτοκράτορες Μεγαλοκομνηνούς της Τραπεζούντας με το προσωνύμιο “Αρχοντες των Λαζών”, πιστοποιεί την φυλετική ταύτιση Ποντίων-Λαζών. Οι λέξεις Πόντος, Ελλας  και Ελληνικός απουσιάζουν παντελώς. Αναφορά στο όνομα Λαζική έχουμε το 380 μ.Χ  όταν ο  Μέγας Θεοδόσιος  απονέμει για πρώτη φορά τον τίτλο του «Υπάτου της Κολχίδας και της Λαζικής», ενώ ο Προκόπιος γράφει στα χρόνια του Ιουστινιανού «Λαζοί τα μεν πρώτα γην Κολχίδα ώκουν».

Τον 18° αι.  Λαζοί Μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν   σε Κύπρο και Κρήτη μεταφέροντας την πολιτιστική τους επιρροή. Την 6η Σεπτεμβρίου 1955 το πλήθος που κατέστρεψε περιουσίες Ρωμιών της Πόλης αποτελείτο κυρίως από Λαζούς που κατέφθασαν στην Ισταμπούλ αγανακτισμένοι από την βομβιστική επίθεση στην οικία του Μουσταφά Κεμάλ στην Θεσσαλονίκη. Στους διαδηλωτές προστέθηκαν και  πολλοί Λαζοί  που ζουν στην συνοικία Φενέρ (Φανάρι) όπου εδρεύει το Ρωμαϊκό πατριαρχείο. Σημαντική παροικία Λαζών Μουσουλμάνων υπάρχει στα νησιά Ίμβρος  και Τένεδος.

Η σημαντικότερη ιστορική πηγή για το μεσαιωνικό κρατίδιο της Τραπεζούντας (1204-1461) προέρχεται από το ιστορικό σύγγραμμα «Περί των της Τραπεζούντος Βασιλέων» του Μιχαήλ Πανάρετου (1320-1390) ενός Ρωμαίου λόγιου που γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Το κείμενο της πολύτιμης  αυτής χρονογραφίας σκοπίμως δεν  δημοσιεύεται  στις χιλιάδες ιστοσελίδες που αναφέρονται στην “τρισένδοξη Ποντιακή ιστορία”. Ο λόγος είναι διττός. Αφ’ ενός το πολύτιμο χειρόγραφο του  Μιχαήλ  Πανάρετου   ανακαλύφθηκε και  πρωτoδημοσιεύτηκαν στοιχεία του το 1827, από τον πασίγνωστο Αυστριακό ιστορικό Ιάκωβο Φαλμεράϋερ (1790-1861), στο βιβλίο του με τίτλο “Geschichte des Kaίserthums von Trapezunt”, αφ’ ετέρου στο αυθεντικό κείμενο του Πανάρετου δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά περί ελληνικότητας των κατοίκων του κρατιδίου.

Ο Μιχαήλ Πανάρετος περιγράφει λακωνικά μία “εποποιία” αίματος γύρω από τον Θρόνο της Τραπεζούντας γεμάτη σατανικές δολοπλοκίες, ωμότητες και κυρίως υποτέλεια και επιμιξίες των Τραπεζούντιων με Γεωργιανούς, Σελτζούκους, Τουρκομάνους, Μογγόλους, Λαζούς και Γενοβέζους που συμβίωναν στην περιοχή. Αυτονόητο ότι οι λέξεις Πόντος και Πόντιοι απουσιάζουν παντελώς.

Ταυτιζόμενοι φυλετικά με τους Πόντιους, οι Λαζοί αποτελούν γηγενή λαό της Β. Α. Τουρκίας με Καυκάσια καταγωγή και ιδιάζουσα γλώσσα που μοιάζει με την Γεωργιανή. Το 1923 όσοι Λαζοί ακολουθούσαν χριστιανικό δόγμα μετανάστευσαν υποχρεωτικά στην Ελλάδα βάσει της συνθήκης Λωζάνης. Οι υπόλοιποι παρέμειναν στην Τουρκία.

Μάλιστα, επέλαση Ποντίων στην γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας πραγματοποιήθηκε δύο φορές στην ιστορία. Η πρώτη καταγράφηκε το 88 π.Χ., η δεύτερη το 1923 μΧ με την Ελληνοτουρκική ανταλλαγή των πληθυσμών. Την άνοιξη του 88 π.Χ. ο Πέρσης σατράπης του Πόντου Μιθριδάτης ΣΤ, ο επονομαζόμενος Ευπάτωρ (132-63 πΧ), εισέβαλε στις Ρωμαϊκές επαρχίες της Μακεδονίας και Ελλάδας (Αχαΐας) και τις κατέλαβε εξ ολοκλήρου.

Προηγήθηκε η κατάληψη μεγάλου μέρους της Μ. Ασίας και των νήσων του Αιγαίου. Επικεφαλής του Ποντιακού στρατού ήταν ο μισθοφόρος στρατηγός Αρχέλαος. Ογδόντα χρόνια νωρίτερα (168 π.Χ.) ολόκληρος ο Ελλαδικός χώρος και η Μακεδονία είχαν προσαρτηθεί στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία που τις μετέτρεψε σε διοικητικές επαρχίες αυτής.

Η κατάληψη της Μακεδονίας από τους Περσοπόντιους πραγματοποιήθηκε παρά την σθεναρή αντίσταση των γηγενών Μακεδόνων που αντιτάχθηκαν στην Ποντιακή εισβολή μαχόμενοι στο πλευρό των Ρωμαίων. Την ίδια χρονιά (88 π.Χ.) διαπράχθηκε από τους Πόντιους στην Μ. Ασία μία από τις ειδεχθέστερες γενοκτονίες της παγκόσμιας ιστορίας όταν ο σατράπης Μιθριδάτης ΣΤ διέταξε τον σφαγιασμό όλων ανεξαιρέτως των Ρωμαίων της Ανατολίας. Περισσότεροι από 80.000 Ρωμαίοι της Μ. Ασίας, κυρίως Γαλάτες, έπεσαν θύματα της μεγάλης σφαγής που καταγράφηκε ιστορικά ως Ασιατικός Εσπερινός (Asiatic Vespers).

Επομένως, είναι ώρα να ανατραπούν κάποιοι μύθοι γύρω από το ζήτημα των Ποντίων:

1. Η ιστορία ουδέποτε ανέδειξε Ελληνοποντιακή εθνότητα. Η λεγόμενη Σατραπεία Πόντου της Ελληνιστικής περιόδου ήταν Περσικό κράτος που δημιουργήθηκε από την Περσική δυναστεία του Μιθριδάτη (Μιθριδάτη), ενώ η μεσαιωνική ψευδεπίγραφη «Αυτοκρατορία Τραπεζούντας» των Μεγαλοκομνηνών, ήταν Αρμενο-Γεωργιανό προτεκτοράτο εχθρικό προς το Βυζάντιο.

2. Ο καινοφανής όρος “Πόντιοι” ήταν ιστορικά ανύπαρκτος πριν τον 20° αι. Η μονομερής χρήση του από Ελληνικής πλευράς άρχισε στην διάρκεια του Α’ Π.Π. Στην δεκαετία του 1990 η αυθόρμητη χρήση του όρου «Ρωσο-πόντιοι» επέβαλε μία σημαντική αλλαγή: Οι Πόντιοι αποκαλούνται πλέον “Ελληνοπόντιοι” (Pontic Greek).

3. Το 1923 κατέφυγε στην Ελλάδα μόλις το 20% των κατοίκων του Πόντου. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχούσε στον συνολικό χριστιανικό πληθυσμό της περιοχής (Βιλαέτια Τραπεζούντας, Κερασούντας και Κασταμονούς). Το υπόλοιπο 80% παρέμεινε στην Τουρκία λόγω προσήλωσης στο Ισλάμ.

4. Μοναδικό κριτήριο εκπατρισμού, ήταν το χριστιανικό φρόνημα, η προσήλωση στο πατριαρχείο Ισταμπούλ και ο συνακόλουθος, σχεδόν μανιώδης, φιλελληνισμός.

5. Οι μισοί περίπου πρόσφυγες εκ Πόντου ήσαν Τουρκόφωνοι, γνωστοί ως Μπαφραλήδες, οι υπόλοιποι μιλούσαν την Ποντιακή διάλεκτο αλλά και την Λαζική γλώσσα. Οι επιμιξίες με Τουρκικά φύλα ήταν αναρίθμητες. Εκτός από τους Σελτζούκους που διείσδυσαν στον Πόντο τον 11° αι. ισχυρή ιστορική παρουσία έχουν οι Chepnis, ένα Τουρκομανικό φύλλο του κλάδου των Oghuz (Ογκούζοι), που εγκαταστάθηκε στην περιοχή Τραπεζούντας τον 13° αι.

6. Οι εξοστρακισθέντες στην Ελλάδα και ιδίως στην Μακεδονία Πόντιοι δεν έχουν την παραμικρή γενεαλογική σχέση με τους Ίωνες άποικους της Μαύρης Θάλασσας. Αποτελούν πληθυσμιακό συρφετό Αρμενίων, Σελτζούκων, Γεωργιανών και κυρίως Λαζών, ανάμικτο με τα αναρίθμητα γηγενή φύλλα της περιοχής. Η Αρμενική παρουσία ήταν ιδιαίτερα ισχυρή. Σύμφωνα με τον Ronald C. Jennings στις αρχές του 16^ου αι. οι Αρμένιοι της Τραπεζούντας αποτελούσαν το 13% του πληθυσμού. Στις παραμονές του Α’ Π.Π. οι Αρμένιοι της Τραπεζούντας έφθαναν τις 30.000.

 7. Την περίοδο 1915-1919 οι Λαζοί χριστιανοί του Πόντου ανέπτυξαν τρομοκρατική δράση κατά του Τουρκικού πληθυσμού με σύμπραξη Αρμενικών συμμοριών σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη συγκυρία για την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που είχε υποστεί την Ρωσική εισβολή. Οι Λαζοπόντιοι φύλαρχοι μαζί με Λαζούς λιποτάκτες, χριστιανικού θρησκεύματος, συμπαρατάχθηκαν στην διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου με τα Ρωσικά στρατεύματα κατοχής, καταπολέμησαν τον στρατό του κράτους του οποίου ήταν υπήκοοι, τρομοκρατώντας και δολοφονώντας τους Μουσουλμάνους Λαζούς και Τούρκους συμπολίτες τους. Δικαιολογημένο ήταν να χαρακτηρισθούν εθνοπροδότες και να εκτοπισθούν στην ΝΑ Τουρκία, μακριά από τα ευαίσθητα Ρωσοτουρκικά σύνορα.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην τουρκο-ελληνόφωνη εφημερίδα της Κομοτηνής "Trakya'nin Sesi" στις 3-3-2011.